Patlayıcılar ile
ilgili çalışmalarda kullanılabilecek Türkiye`de bulunan bazı önemli mevzuatlar
aşağıda verilmiştir:
4857 Sayılı İş
Kanunu
6269 Sayılı
Kimyagerlik ve Kimya Mühendisliği Hakkında Kanun
6331 Sayılı İş
Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
Büyük Endüstriyel
Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik (BEKRA)
Tekel Dışı Bırakılan
Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması,
Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul
ve Esaslarına İlişkin Tüzük
Parlayıcı,
Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük (PARPAT) (Yürürlülükten kaldırılmıştır)
Patlayıcı Maddeler
Birleştirilmiş Genelgesi
Patlayıcılar ile
ilgili çalışmalarda kullanılabilecek Türkiye dışında bulunan bazı önemli
dokümanlar aşağıda verilmiştir:
Explosive shealt
hand safety (HSE) (https://www.hse.gov.uk/explosives/index.htm)
DOD 6055.09-M,
Volume 1 DoDAmmunitionAndExplosivesSafetyStandards: General Explosives Safety
Information And Requirements (Departmant of Defense (DOD)
(https://www.wbdg.org/ffc/dod/manuals/dod-605509-m-volume-1)
1910.109 -
Explosives and blasting agents. (OSHA)
(https://www.osha.gov/laws-regs/regulations/standardnumber/1910/1910.109)
Patlayıcı ile
çalışılan iş yerlerinde mevzuat olarak;
1. Patlayıcı
sektöründe 1973 den beri kullanılmakta olan Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve
Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler
Hakkında (PARPAT) Tüzük,2014 yılında yürürlükten kaldırılmıştır.
2. 1987 yılından
beri yürürlükte olan 87/12028 nolu "TEKEL DIŞI BIRAKILAN PATLAYICI
MADDELERLE AV MALZEMESİ VE BENZERLERİNİN ÜRETİMİ, İTHALİ, TAŞINMASI,
SAKLANMASI, DEPOLANMASI, SATIŞI, KULLANILMASI, YOK EDİLMESİ, DENETLENMESİ USUL
VE ESASLARINA İLİŞKİN TÜZÜK" halen yürürlüktedir. Binaların
patlayıcı yüküne göre nasıl inşa edileceği, depolama, nakliye, ambalajlama,
kullanma,imha konularında iş güvenliği ve emniyet tedbirleri esasları açık bir
şekilde belirtilmiştir. Tüzük uygulamalarına açıklık getirmek amacıyla
yayınlanan 22/02/2013 tarihli İçişleri Bakanlığının "Patlayıcı Maddeler
Birleştirilmiş Genelgesi" uygulamalar konusunda standartlığı sağlamıştır.
Resmi gazetede 31.12.2013 tarihinde yayınlanan "BÜYÜK ENDÜSTRİYEL
KAZALARIN ÖNLENMESİ VE ETKİLERİNİNAZALTILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK" (BEKRA)
ile proses esnasında oluşacak kazaların etkilerinin azaltılması için alınacak
tedbirleri belirleme çalışmaları yapılmaktadır. Ancak gelinen süreçte sektörde
kısaca BEKRA olarak ifade edilen yönetmelik yayınlandığı tarihten bu yana
hiçbir gerekçe gösterilmeden yürürlük tarihi ertelendiği için uygulanamamıştır.
Patlayıcı tesislerinde BEKRA` nın gerek ertelemelerden, gerekse
istisnalardan ötürü yeterli önlemleri karşılamadığı görülmüştür. BEKRA
yönetmeliğinde proseste kullanılan tehlikeli kimyasal miktarına göre alınacak
tedbirler belirtilmiştir. Tehlikeli kimyasal miktarın az olması nedeniyle BEKRA
kapsamı dışında kalan bazı Patlayıcı tesislerinde de oluşan kazalar başta çevre
olmak üzere büyük zararlara neden olmaktadır. Bu tesislerin başında patlamanın
meydana geldiği havai fişek üretim tesisi gibi yerler gelmektedir. BEKRA
kapsamı dışında kalan tesislerin proses kontrolleri ve alınan tedbirler
gözlenememekte, sadece iş güvenliği ve güvenlik açısından kontrolü
yapılabilmektedir. Patlayıcı üretim tesislerinde proseslerde oluşacak en ufak
hatalar telafisi imkânsız sonuçlar ortaya çıkarmaktadır.
Basına yansıyan
bilgilere ve Kamuoyuna yapılan açıklamalarda çalışan sayısının bilindiği ancak
ziyaretçi sayısının net bilinemediğinin konusundaki açıklamalar kafalarda soru
işareti doğurmaktadır. Halbuki ziyaretçi konusu mevzuatlarda açıkça belirtilmiş
olup bu konuda çok sıkı önlemler belirtilmiştir. 87/12028 nolu Tüzük ilgili
maddelerinde(16-21-22 vb)"Patlayıcı madde üretilen veya işlenen işyerinin
bölümlerinde yalnızca o bölümde görevli işçiler bulunabilir. Dışarıdan
kumandalı tezgahlarla çalışılması gereken bölümlere, tezgahların çalışması
sırasında bu bölümde görevli olanlar dahil, kimsenin girmesine izin verilmez.
İşçiler, görevlendirildikleri işten başka bir iş yapamazlar. Kendi
bölümlerinden başka bir bölüme gerekmedikçe gidemezler. Görevlilerden
başkasının bulunmaması gereken bir üretimin yapılması sırasında yabancı işçi,
personel ve ziyaretçilerin girmeleri durumunda iş derhal durdurulur. Çalışma
halindeki işyerlerinin civarında zorunluluk olmadıkça işçilerin bulundurulması
yasaktır." "İşyeri sorumlusunun izni alınmadan ve beraberinde
nezaretçi bulunmadan hiçbir yabancı, fabrika veya imalathaneye veya bunların
tesislerine giremez."hükmüne rağmen tesiste sayısı belli olmayan ziyaretçi
bulunması bir güvenlik zafiyetinin olduğunu düşündürmektedir.
Patlayıcı üretim
tesisinin çalışma bölümlerinde yapılan işin özeliğine göre bulunması gereken
patlayıcı miktarı ve buna göre patlayıcı yükü belirlenir ve buna uygun bina
projesi yapılması gerekir. Patlayıcı yüküne göre patlama olduğunda bu yüke
dayanacak duvar kalınlıkları hesap edilerek zayiatın asgari seviyede tutulması
sağlanmaya çalışılır. 87/12028 nolu Tüzük ilgili maddelerinde (18-22 vb)".
Bir tabanca mantarında bulunan karışım miktarı dört ile altı miligram arasında
olur ve her bin adetteki karışım miktarı altı gramı geçemez. Elle atılarak
patlatılan, atom gibi, oyun ve eğlence aracı olan patlayıcı maddelerin bin
adedi içindeki patlayıcı madde miktarı beş yüz miligramı, yüz adet kâğıt
kapsüldeki patlayıcı maddenin toplam ağırlığı yedi yüz elli miligramı
geçemez.","Üretim yerlerinde, bir binadaki patlayıcı madde
karışımının miktarı bir kilogramı geçmez. Üretim sırasında, bu maddelerin nem
oranı hiçbir zaman %15 den aşağı olamaz.","Üretilen yirmi adet
tabanca mantarını içine alacak kutuların her on tanesi kurutma ve ambalaja
gönderilmek üzere, derhal üretildiği yerden çıkarılır. Kutuların atölyede
birikmesine izin verilmez.","Kutuların atölyede birikmesine izin
verilmez." hükümleri gereği mevzuatta belirtilen patlayıcı miktarları ile
çalışılmalı ve patlaması durumuna dayanıklı binalarda üretim yapılması
gerekmektedir.
87/12028 nolu Tüzük
kapsamında yayınlanan 22/02/2013 tarihli İçişleri Bakanlığının "Patlayıcı
Maddeler Birleştirilmiş Genelgesi" EK-20 de bulunan forma göre
Valiliklerce oluşturulan komisyon tarafından denetimler yapılmaktadır. Yapılan
denetimlerde Proses kontrolü, güvenlik bariyerleri ve proseste hata sonucu
oluşacak kazalarla ilgili alınacak tedbirlerin kontrolü ile ilgili madde
bulunmamaktadır. Piroteknik malzemelerin TS EN 15947 Standartlarına göre
yapılan üretiminde kullanılan kimyasalların nem oranlarının % 15 den az
olmaması gerekmektedir. Özellikle karabarut gibi bir patlayıcıda belirtilen nem
oranı oldukça önemlidir. Zira karabarut nemin düşük olduğu ortamlarda statik
elektrik nedeniyle de kendiliğinden tutuşarak patlayabilmektedir.
Proseste oksitlemede kullanılan, nitrat, klorat ve perkloratlar, renklendirmede
kullanılan baryum bileşikleri, fosfor bileşikleri, stronsiyum, parıltı amacıyla
kullanılan magnezyum, alüminyum, titanyum gibi kimyasalların nem ve sıcaklık
değeri kontrolünün yapılması gerekmektedir.
Havai fişek
prosesinde patlayıcı kısmın üretiminde ve ateşleme fitilinin (tesiste
üretiliyorsa) ana maddesi karabaruttur. Üretimde kullanılan karabarutun fazla
miktarının patlayıcı depolarında depolanması gerekmektedir. Patlayıcı depoları
en az iki ton kapasite için tesislerden 60 metre (sütresiz, hafif yapılı)
uzakta inşa edilmesi gerekmektedir. Basına verilen resmi beyanlarda üç tona
yakın karabarut depolandığı beyan edilmektedir. Bu miktardaki karabarutun
patlayıcı madde miktarı 1,5 ton TNT eşdeğeridir (R.E 0,5). Bu miktardaki
karabarutun patlaması ile oluşan tahribata kapasiteye uygun patlayıcı bulunması
veya bina inşasının uygun olması durumunda tahribat olmaması gerekir.
Basındaki açıklamaları ve tanık beyanlarında yukarıda belirtilen mevzuata uygun olmayan bilgilerin verildiği, bu bilgilerin doğruluğunun araştırılması gerektiği düşünülmektedir.Gerek sivil amaçlı, gerekse askeri amaçlı patlayıcı tesislerinde meydana gelen kazaların çalışanlar ve çevre üzerinde etkilerinin çok yıkıcı olması nedeniyle aşağıdaki tedbirlerin alınmasını öneriyoruz;
Patlayıcı üretim
tesisleri tehlikeli kimyasal miktarına bakılmadan BEKRA kapsamına alınarak ÜST
SEVİYELİ kuruluş gereklerini yerine getirmesi sağlanmalıdır.
BEKRA
yönetmeliğindeki ertelemelerin acilen kaldırılarak yönetmeliğin biran önce
yürürlüğe sokulup uygulanması sağlanmalıdır.
Patlayıcı
tesislerinin periyodik denetiminde kullanılan formlara proses güvenliği
kontrolü ile ilgili maddeler eklenmelidir.
Patlayıcı
tesislerinde, tüzüklerde de zorunlu kılındığı gibi, mutlaka 6269 Sayılı
Kimyagerlik ve Kimya Mühendisliği Hakkında Kanunda belirtildiği üzere kimya
mühendisi veya kimyager çalıştırılmalıdır.
İş yerinde Kimya
mühendisi veya kimyager lisans diplomasına sahip iş güvenliği uzman(lar)ı
çalıştırılmalıdır.
Maden ocaklarında da
olduğu gibi patlayıcı ile çalışan firma çalışanlarını zorunlu olarak sigorta
ekspertiz firmalar tarafından sigortalatılması devlet tarafından sağlanmalıdır.
Sigorta firmaları tarafından uygun bulunmayan patlayıcı fabrikalarına Aile
Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca cezai işlem uygulanmalıdır.
Parlayıcı,
Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde
Alınacak Tedbirler Hakkında tüzüğü yürürlükte olduğu zamanlarda savunma
sanayisinde faaliyet gösteren, patlayıcı ile çalışan kamu/özel sektör
firmalarını da kapsamaktaydı. Ancak bu tüzüğün kaldırılması ile mevzuatta
boşluk oluşmuştur. Bu nedenle bu tüzük güncellenerek tekrar uygulamaya sokulmalıdır.
Patlayıcı
tesislerinin yanısıra ve özellikle tehlikeli kimyasallarla çalışan işkollarında
güvenlik kültürünün yerleştirilmesi amacıyla bütüncül bir Proses Güvenliği
Yönetim Sistemi uygulamalarına bakanlık eliyle ve bir an önce
başlanmalıdır.
Patlayıcı
tesislerinin periyodik kontrollerini yapan uzmanların sektörel tecrübenin
yanısıra Proses Güvenliği konularında da KMO Proses Güvenliği Komisyonu
tarafından önerilen 20 bileşenli Proses Güvenliği Yönetim Sistemi temel
alınarak eğitilmeleri ve sertifikalandırılmaları sağlanmalıdır.
Patlayıcı
tesislerinin periyodik kontrollerini yapan uzmanların mümkün olan her türlü dış
etkiden bağımsız denetim yapma, öneride bulunma ve gerektiğinde üretimin
durdurulması gibi kararları alma yetkileri güçlendirilmeli ve
geliştirilmelidir.
6331 sayılı iş
kanununda işverenin genel yükümlülüklerindeki "İşyerinde alınan iş sağlığı
ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve
uygunsuzlukların giderilmesini sağlar." " İşyeri dışındaki uzman kişi
ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan
kaldırmaz." maddelerinden de anlaşılacağı üzere işveren işyerinde asli
sorumludur. Gerek OSGB`den hizmet alması gerekse bünyesinde iş güvenliği uzmanı
çalıştırması işverenin asli sorumluluğunu değiştirmeyecektir. İş güvenliği
uzmanı veya iş yeri hekimleri, 6331 sayılı kanunun işverenler tarafından yerine
getirmesinde danışman olarak görülmeli, işveren vekili olarak görülmemelidir.
6331 sayılı kanuna göre devlet tarafından patlayıcı ile çalışan firmaları daha
sıkı denetlenmeli ve gerekli cezai işlemler yapılmalıdır.
Kimya Mühendisleri
Odası Ankara Şubesinin Proses Güvenliği Komisyonunun vasıtasıyla 20 bileşenli
Proses Güvenliği Rehber dokümanı web sitemizde yayınlanmıştır. Halkımızı
aydınlatacak yeni rehber dokümanlar hazırlanmaktadır. Geçtiğimiz yıl yapılan 4.
Tehlikeli Kimyasalların Yönetimi ve Proses Güvenliği Sempozyumu`nda
patlayıcılar konusuna büyük önem atfedilmiş olup sempozyum kitabında ve web
sitemizde bu bilgilere ulaşılması mümkündür.
Odamız çalışmalarını
kamu yararı gözeten anlayışı doğrultusunda sürdürmeye devam edecektir.
Kamuoyuna saygı ile duyurulur.
TMMOB KİMYA MÜHENDİSLERİ ODASI
Kaynak : http://www.kmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=5288&tipi=0&sube=0